مطالعه کیفی دینداری طبقه متوسط جدید به شیوه نظریه داده بنیاد

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 مربی جامعه‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 استاد جامعه‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 دانشیار جامعه‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

اهداف: وظیفۀ جامعه‌‌شناسی دین، شناخت صورت‌‌های گوناگون بهره‌‌گیری از دین است که افراد به کار می‌‌گیرند. بنابراین، دینداری همان بهره و کاربرد دین در چارچوب زندگی روزمره افراد است که به فراخور موقعیتِ اقتصادی و اجتماعی آنان شکل‌‌های متنوعی پیدا کرده است. هدف پژوهش حاضر، بررسی وضعیت دینداری طبقۀ متوسط جدید است. روش مطالعه: این پژوهش با رویکرد کیفی و با روش نظریه داده بنیاد انجام گرفته است. مشارکت‌‌کنندگان در این پژوهش دینداران طبقۀ متوسط جدید در شهرکرد هستند که از طریق نمونه‌‌گیری هدفمند از نوع ملاک‌‌محور انتخاب شده‌‌اند. داده‌‌ها از طریق مصاحبۀ نیمه ساخت‌یافته با شانزده نفر از افراد این طبقه جمع‌‌آوری شده است. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌‌ها از روش کدگذاری باز، محوری و انتخابی و برای تأمین روایی و پایایی از معیارهای گوبا و لینکلن استفاده شده است. یافته‌‌ها: یافته های تحقیق بیانگر نوزده مقولۀ منتخب است که در قالب یک مدل پارادایمی با مقولۀ محوری (عرفی شدن کنشگری دینی طبقۀ متوسط جدید)، شرایط علّی (نوگرایی، عقل‌‌گرایی، علم‌‌گرایی، فردگرایی و مادی‌‌‌‌گرایی)، شرایط زمینه‌‌ای (جامعه‌‌پذیری دینی غیر‌‌الزام‌‌آور)، شرایط مداخله‌‌ای (پایگاه اقتصادی - اجتماعی بالا)، راهبردها (دینداری عقلانی، دینداری نوگرا، دینداری اخلاق‌‌گرا، دینداری گزینشی و دینداری سکولار)، و پیامدها (کاهش نقش دین در زندگی روزمره، نگرش این‌جهانی به دین، خود‌‌تشخیصی در امور دینی، مدارای دینی، تقدس‌‌زدایی و گرایش به معنویت‌‌های جدید) سازمان یافته است.نتیجه گیری:  نتایج بیانگر آن است که گر-چه دینداری طبقۀ متوسط جدید از شکل سنتی آن فاصله و شکل‌‌های متفاوتی را به خود گرفته، اما عناصر دینی هنوز از ذهنیت جمعی این طبقه رخت برنبسته و با آن همنشین و همراه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Qualitative Study of the Religiosity of the New Middle Class in the Way of Grounded Theory

نویسندگان [English]

  • Omid Babaei 1
  • Mohammad Javad Zahedi Mazanderani 2
  • Amir Maleki 3
1 Instructor of Sociology, Department of Social Sciences, Faculty of Social Sciences, Payame Noor University, Tehran, Iran
2 Professor of Sociology, Department of Social Sciences, Faculty of Social Sciences, Payame Noor University, Tehran, Iran
3 Associate Professor of Sociology, Department of Social Sciences, Faculty of Social Sciences, Payame Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Objectives: The task of the sociology of religion is to know the various ways of using religion that people use. Therefore, religiosity is the benefit and application of religion in the context of people's daily lives, which has found various forms according to their economic and social situation. The purpose of the current research is to investigate the state of religiosity of the new middle class. Methods: This research has been conducted with a qualitative approach and grounded theory method. The participants in this research are religious activists of the new middle class in Shahrekord, who were selected through purposeful sampling. The data was collected through semi-structured interviews with sixteen people in this class. In order to analyze the data, open, axial, and selective coding methods were used, and Guba and Lincoln’s criteria were used to ensure validity and reliability. Results: The resultes show nineteen selected categories in the form of a paradigmatic model with a main category (secularization of religious activism of the new middle class), causal conditions (modernism, rationalism, scientism, individualism, and materialism), background conditions (non-mandatory religious socialization), intervention conditions (high socioeconomic status), strategies (rational religiosity, modern religiosity, ethical religiosity, selective religiosity, and secular religiosity), and consequences (decrease the role of religion in daily life, worldly attitude towards religion, self-diagnosis in religious matters, religious tolerance, desacralization, and tendency towards new spiritualities) are organized. Conclusion: The results show that although the religiosity of the new middle class has taken different forms and distances from its traditional form, religious elements have not yet disappeared from the collective mentality of this class and are accompanying it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • religiosity
  • new middle class
  • grounded theory
  • secularization

مراجع

ابراهیمی، پریچهر (1376). طبقۀ متوسط جدید در جوامع غربی و ایران. فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، 5 (9)، 50-19.
ادیبی، حسین (1358). طبقۀ متوسط جدید در ایران. تهران: جامعه.
استراس، آنسلم و کوربین، جولیت (1387). اصول و روش تحقیق کیفی. ترجمه: بیوک محمدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
افشارکهن، جواد (1383). بازخوانی جامعه­شناختی سنت­گرایی و تجدد­طلبی در ایران بین دو انقلاب. تهران: انتشارات آوای نور.
امیری، سیده سمانه و اصغرپور ماسوله، احمدرضا (1395). ظهور دینداری گزینشی در دختران جوان؛ یک بررسی کیفی در شهر مشهد. مجله علوم اجتماعی (فردوسی مشهد)، 13 (2)، 1-22.
بابایی، امید، زاهدی مازندرانی، محمد­جواد، ملکی، امیر و خطیبی، اعظم (1401). سنخ­شناسی دینداری قشرها و طبقات اجتماعی در شهرکرد. فصلنامه اسلام و علوم اجتماعی، 14 (27)، 145-164.
بحرانی، حسین (1389). طبقۀ متوسط و تحولات سیاسی در ایران معاصر (1380-1320). تهران: آگاه.
برگر، پیتر، برگر، بریجیت و کلنر، هانسفرید (1381). ذهن بی­خانمان، آگاهی و نوسازی. ترجمه: محمد ساوجی، تهران: نشر نی.
بستان، حسین (1397). بازتعریف مفهوم عرفی شدن و شاخص­یابی آن در منابع اسلامی. راهبرد فرهنگ، 11 (42)، 7-32.
تامین، ملوین (1381). جامعه­شناسی قشربندی و نابرابری‌های اجتماعی. ترجمه: عبدالحسین نیک گهر، تهران: نشر توتیا.
تصدّی کاری، علی، محدثی گیلوایی، حسن و معدنی، سعید (1399). سنخ­شناسی دینداری در میان جوانان شهر رشت. جامعه­شناسی نهاد­های اجتماعی، 7 (16)، 349-379.
توسلی، غلامعباس و انصاری، ابراهیم (1379). «ساختار طبقاتی ایران بین دو انقلاب (مشروطه و اسلامی): بررسی طبقۀ متوسط جدید در ایران». در : غلامعباس توسلی. جستارهایی در جامعه‌شناسی معاصر. تهران: جامعه ایرانیان.
حسن­پور، آرش و معمار، ثریا (1394). مطالعه وضعیت دینداری جوانان با تأکید بر دینداری خود مرجع (ارائه یک نظریه زمینه­ای). فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، 8 (3)، 99-131.
زنده ‌دل، حسن، نوروزی، محرم و سلیمی، زهره (1377). مجموعه راهنمای جامع ایرانگردی: استان یزد، تهران: نشر ایرانگردان.
سراج­زاده، حسین (1383). چالش‌های دین و مدرنیته. تهران: طرح نو.
سروش، عبدالکریم، مجتهد شبستری، محمد، ملکیان، مصطفی و کدیور، محسن (1384). سنت و سکولاریسم، تهران: موسسه فرهنگی صراط.
سروش، عبدالکریم (1378). اصناف دین­ورزی، کیان، 9 (50)، 22-26.
شجاعی­زند، علیرضا (1381). عرفی شدن در تجربه مسیحی و اسلامی. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران، انتشارات باز.
صدری، احمد (1390). جامعه‌شناسی روشنفکران ماکس وبر. ترجمه: حسن آبنیکی، تهران: انتشارات کویر.
طالبان، محمدرضا (1380). تعهد مذهبی و تعلق سیاسی. نامه پژوهش، 5 (21-20)، 3-22.
غلامی­زاده بهبهانی، شیرین (1385). دینداری موازی: مطالعه دلایل جامعه­شناسانه پیدایش آن. پایان­نامه دوره کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه الزهرا (س).
فراستخواه، مقصود (1386). نمایی از دین ورزیدن طبقات متوسط جدید شهری. برگرفته از: http://farasatkhah.blogsky.com
فراستخواه، مقصود (1389). فرا تحلیل تعداد 56 تحقیق ایرانی در باب دین­ورزی. برگرفته از: http://farasatkhah.blogsky.com
فراستخواه، مقصود، رحمانی، جبار و سپیدنامه، بهروز (1396). مطالعۀ پدیدۀ بی­هنجاری دینی در بین دانشجویان دانشگاه­های ایلام (ارائۀ نظریۀ مبنایی). مجله مطالعات اجتماعی ایران، 11 (2)، 25-55.
فراستخواه، مقصود (1400). روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی : با تأکید بر نظریه بر پایه (گراندد تئوری GTM). تهران: آگاه.
فیاض، ابراهیم و رحمانی، جبار (1385). مناسک عزاداری و گفتمان کربلا در دین­ورزی اقشار فرودست شهری، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 2 (6)، 57-80.
فینی، جان (1380). نظریه­ای در باب تعهد دینی، ترجمه: افسانه توسلی. نامه پژوهش، 5 (21-20)، 253-285.
قادری، طاهره و القونه، زهرا (1396). بررسی فرد­گرایی خودخواهانه و عوامل مرتبط با آن در بین دانشجویان دانشگاه شیراز. فصلنامه علوم اجتماعی، 26 (79)، 1-31.
کرسول، جان (1394). پویش کیفی و طرح پژوهش: انتخاب از میان پنج رویکرد. ترجمه: حسن دانایی­فرد و حسین کاظمی، تهران: انتشارات صفار- اشراقی.
کلاهی، محمد­رضا (1390). دینداری و جهانی شدن. فصل‌نامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 7 (24)، 65-94.
محمدپور، احمد (1397). ضد روش : زمینه‌های فلسفی و رویه‌های عملی در روش­شناسی کیفی. تهران: نشر لوگوس.
میرسندسی، محمد (1394). مقدمه­ای بر جامعه‌شناسی دین و انواع دینداری. تهران: جامعه­شناسان.
وبر، ماکس (1397). جامعه­شناسی دین. ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: نشر ثالث.
هات، جان اف (1382). علم و دین: از تعارض تا گفت‌وگو. ترجمه: بتول نجفی، قم: طه.
هرویولژه، دانیل (1380). انتقال و شکل­گیری هویت­های اجتماعی- دینی در مدرنیته. ترجمه: محمود نجاتی حسینی، فصلنامه پژوهش، 5 (21-20)، 309-287.
همیلتون، ملکم (1387). جامعه­شناسی دین. ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: نشر ثالث.
یامین­پور، وحید (1390). طبقۀ متوسط جدید، تفاوت (یا گسست) نسلی و بایسته­های سیاست­گذاری رسانه. رسانه، 21 (4-3)، 1-20.
 
 
 
Ashraf, A. (1971). Iran: Imperialism, class and modernization from above. New York.
Audi, R. (1999). The Cambridge dictionary of philosophy, Cambridge University Press. UK.
Bell, W., & Force, M.T. (1957). Religious preference, familism, and the class structure, The Midwest Sociologist, 19(2), 79-86.
Bill, J. A. (1972). The politics of Iran: Groups, classes, and modernization. (Columbus, Ohio: Charles E. Merril Publishing Company).
Himmelfarb, H. S. (2005). Agents of religious socialization among American Jews. Sociological Quarterly, 20(4), 477-494.
Koehrsen, J. (2018). Religious tastes and styles as markers of class belonging: A bourdieuian perspective on pentecostalism in South America, Sociology, 52(6), 1237-1253.
Lynd, R., & Lynd, H. (1929). Middletown: A study in American culture. Harcourt, Brace and Company.
Mckinnon, A. (2017). Religion and social class: Theory and method after Bourdieu, Social Research Online, 22(1), 1-13.
Pilch, L. (2016). Do we need dark traits to explain materialism? The incremental validity of the dark triad over the HEXACO domains in predicting materialistic orientation? Personality and Individual Differences, 102(4), 102-106.
 
جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی
دوره 10، شماره 21
شهریور 1402
صفحه 179-208

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار