مادری دلسوزانه؛ تجربه زیسته زنان سرپرست خانوار از مادری

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 دانشجوی دکتری بررسی مسائل اجتماعی ایران، دانشکده علوم اجتماعی اقتصادی دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

چکیده

اهداف: هدف پژوهش حاضر درک و فهم تجربه زیسته مادری زنان سرپرست خانوار است. روش مطالعه: این مطالعه به صورت کیفی و روش پدیدارشناسی بر روی 15 نفر از زنان سرپرست خانوار تحت پوشش اداره بهزیستی شهر مرند که تجربه مادری داشته‌اند، در سال 1401 طی بازه زمانی 3 ماهه با روش نمونه‌گیری هدفمند و با تکنیک مصاحبه عمیق و نیمه‌ساختاریافته انجام گرفت. داده‌ها براساس روش کولایزی تحلیل گردید. یافته‌ها: تجربه زیسته مادران سرپرست خانوار تحت پنج مقوله اصلی «مادری نگران»، «فداکاری مادرانه»، «هویت‌یابی از نقش‌های متکثر و متعارض»، «فشار مالی مضاعف»، «سازگاری نابهنجار» و سیزده مقوله فرعی «احساس نگرانی از آینده فرزند»، «عدم تحمل ناراحتی فرزند»، «ابراز پشیمانی از مادر شدن»، «فداکاری و از خودگذشتگی»، «تحمل سختی به خاطر بودن با فرزند»، «عدم تمایل به ازدواج مجدد به خاطر فرزند»، «نقش پدری و سرپرستی، مادری»، «ناتوانی در برآورده کردن نیازها»، «بدرفتاری و تنبیه فرزند»، «انگ و طمع‌ورزی جنسی»، «طرد از سوی فامیل و آشنایان»، «پنهان‌سازی هویت» دسته‌بندی شدند. نتیجه‌گیری: تجربه مادری زنان سرپرست خانوار با چالش‌های متعدد و متناقضی در زیست فردی، خانوادگی و اجتماعی همراه است. آن‌ها بعد از پذیرش نقش سرپرستی خانوار وظایف مادری و پدری را توأم انجام می‌دهند که فراتر و سخت‌تر از وظایف مادرانگی صرف است. با وجود اینکه در ایفای نقش خود به خاطر فرزندشان دلسوزانه و فداکارانه تلاش می‌کنند، اما به دلیل فشارهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و تعدد وظایف دشواری‌های منحصربه فردی را تجربه می‌کنند. اتخاذ تدابیر و سیاست‌گذاری‌هایی مناسب چه در زمینه اقتصادی و چه اجتماعی ـ فرهنگی و روانی از سوی سیاست‌گذاران و نهادهای حمایتی برای توانمندسازی و شرایط متفاوت آن‌ها توصیه می‌شود تا مادران سرپرست خانوار بتوانند با دغدغه‌های کمتری نقش مادری خود را ایفای کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Compassionately Mothering: Lived Experience of Female Heads of Households from Mothering

نویسندگان [English]

  • Mohammadreza Hasani 1
  • Fatemeh Mohammadzadeh 2
1 Assistant Professor in Social Sciences, University of Sistan Baluchestan, Zahedan, Iran
2 PhD Candidate in Sociology of Social Problems of Iran, Alzahra University, Faculty of Social Sciences and Economics, Tehran, Iran
چکیده [English]

Objectives: The present study aims to understand the lived experience of female heads of households from mothering. Methods: The current research followed a qualitative approach and phenomenological method. Fifteen mothers who were heads of households in Marand city and supported by welfare organizations were selected through the purposive sampling method, with whom deep and semi-structured interviews were conducted. Data were analyzed using Colaizzi’s method. Results: The lived experience of female heads of households from mothering were classified under the five main themes of "worried mothering", "maternal sacrifice", "identity while playing multiple and conflicting roles", "double financial pressure", and "abnormal adaptation". Thirteen sub-themes were also found, namely "feeling worried about the child's future","intolerance of the child's discomfort", "expressing regret for becoming a mother", "dedication and self-sacrifice", "tolerating hardship for being with a child", "reluctance to remarry because of the child", "the role of fathering, head of household,  and mothering", "inability to meet needs", "child abuse and punishment", "stigma and sexual greed", "exclusion of family and acquaintances", and "hiding identity". Conclusion: The maternal experience of female heads of households is associated with many challenges in their personal, family, and social lives. After accepting the role of the heads of the household, they perform the duties of mothering and fathering together, which are beyond the duties of a mother alone. They experience special difficulties due to economic, social, and cultural pressures and multiplicity of duties. Adopting appropriate measures and policies in the economic, socio-cultural, and psychological fields is essential for policymakers and support institutions to empower mother heads of households so that they can fulfill their role as mothers with fewer worries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mothering
  • Lived Experience
  • Female Heads of Households

مراجع

 

ابوت، پاملا و والاس، کلر (1376). درآمدی بر جامعه­شناسی نگرش­های فمینیستی. ترجمه مریم خراسانی و حمید احمدی. تهران: نشر دنیای مادر.
احمدی، سپیده؛ امیرمظاهری، امیرمسعود و صفاری­نیا، مجید (1401). تحیل روایت فرهنگ فقر در بین زنان سرپرست خانوار در منطقه 19 شهر تهران. فصل­نامه علمی ـ پژوهشی رفاه اجتماعی، 22(87): ۱۸۲-۱۴۹.
احمدی­نیا، شیرین و قالیباف کامل، آتنا (1396). زنان سرپرست خانوار در تهران: مطالعه کیفی تجربیات، چالش­ها و ظرفیت­های ­آن­ها.  فصل­نامه علمی ـ پژوهشی رفاه اجتماعی، ۱7(136): 106-65.
افراسیابی، حسن و جهانگیری، ساناز (1395). آسیب­شناسی تعاملات اجتماعی زنان سرپرست خانوار (مطالعه کیفی شهرستان شاهین شهر). زن در توسعه و سیاست، 14(4): 450-431.
اعزازی، شهلا (1399). مادری در گذر زمان، مجموعه مقالات نیمه پنهان مادری. گردآورنده شهلا اعزازی. تهران: انتشارات آگاه.
انتظاری، علی و افضلی، مرضیه (1399). مادری: سنخ­ها، معانی و انگیزه­ها. مطالعات جنسیت و خانواده، 8(1):۷۰-۴۱.
تانگ، رمزی (1387). نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه­های فمینسیتی. ترجمه منیژه نجم عراقی. تهران: نشر نی.
خسروی، زهره (1397). فراتحلیل پژوهش­های حوزه زنان سرپرست خانوار طی 10 سال گذشته (با تأکید بر راهکارهای کاهش آسیب­ها)، کارفرما معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، طرح تحقیقاتی. پژوهشکده زنان.
دیباچی فروشانی، شکوه (1396). مطالعه سیاست­گذاری اجتماعی در مورد زنان سرپرست خانوار: مقایسه سیاست و برنامه­ها با وضعیت موجود زنان (رساله دکتری دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی).
ریبنز مک کارتی، جین و ادواردز، روزالیند (1390). مفاهیم کلیدی در مطالعات خانواده. ترجمۀ محمد مهدی لبیبی. تهران: نشر علم.
رفعت­جاه، مریم و ربیعی، مرجان (1395). مطالعه تجربه ایفای هم­زمان نقش شغلی­ـخانوادگی در زنان سرپرست خانوار با تأکید بر زنان دست­فروش مترو. فصل­نامه علمی ـ پژوهشی رفاه اجتماعی، 16 (62): 186-143.
رفعت­جاه، مریم (1396). زنان جوان و بازتعریف معنا و نقش مادری مطالعه­ای بر روی مادران 25 تا 40 ساله ساکن شهرری. مجله جامعه­شناسی ایران، 4: 164-130.
رفعت­جاه، مریم؛ ودادهیر، ابوعلی و علی­نقیان، شیوا (1397). تأملی بر تحول پارادایمی مسأله «مادری» در اندیشه فمینیستی. زن در توسعه و سیاست، 16(4): 579-551.
روزنامه رسالت (1402). سرپرستان بی­حمایت، چهارشنبه ۷ تیر ۱۴۰۲، شماره ۱۰۶۲۰: 6.
سفیری، خدیجه؛ احیایی، پویان و مرکزی، آیدا (1399). بررسی جامعه­شناختی احساس طردشدگی زنان در بین خانواده­های زن سرپرست تحت پوشش بهزیستی مشهد. مطالعات اجتماعی روان­شناختی زنان، 18(1): 104-65.
سفیری، خدیجه و زندی، فاطمه (1400). پدیدارشناسی تجربه زیسته مادری (مورد مطالعه مادران 20 تا 45 ساله شهر اراک). فصل­نامه نهادهای اجتماعی، 8(8): 62-37.
سفیری، خدیجه و عرب­پور، الهام (1400). مطالعۀ تجربۀ زیستۀ مادری و همسری در بین زنان سرپرست خانوار تهرانی. فصل­نامه مطالعات زنان، 19(1): 44-7.
قادری، صلاح­الدین؛ کریمی، علیرضا؛ سلیمانی، سمیه؛ کارگر اسفند آبادی، خدیجه و عنبری روزبهانی، مهدخت (1401). تجربه سرپرستی خانوار توسط زنان و چرخه بازتولید فلاکت (نمونه موردی: زنان سرپرست خانوار شهر کرج). مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 11(1): 27-1.
علی­نقیان، شیوا (1399). مادری، روان­کاوی و سیاست اجتماعی. مجموعه مقالات نیمه پنهان مادری. گردآورنده شهلا اعزازی. تهران: انتشارات آگاه.
غلام نیارمی، آتنا و انصاری، ابراهیم (1395). بررسی جامعه­شناختی عوامل مؤثر بر امنیت اجتماعی زنان سرپرست خانوار (مورد مطالعه: زنان سرپرست خانوار شهر تهران). فصل­نامه برنامه­ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 7(26):60-25.
غیاثوند، احمد و عرب خراسانی، سمیه (1394). تجربه مادرانه زنان مطلقه از حضانت فرزندان خود (مطالعه پدیدارشناسی). مطالعات جنسیت و خانواده، ۲(2): 168-146.
غیاثوند، احمد و عرب خراسانی، سمیه (1397). درک معنا و تجربه مادرانه از جدایی مطالعه­ای پدیدارشناسی. فصل­نامه علوم اجتماعی، ۲۷(80): 108-98.
گلشنی، مهسا (1401). مطالعه انسان­شناختی تجربه مادری از دیدگاه مادران تحصیل­کرده 40-25 محله نازی آباد تهران (پایان­نامه کارشناسی ارشد مردم شناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان).
محمدی فشارکی، نجمه (1392). بررسی مفهوم مادری در بین دو نسل از زنان (پایان­نامه کارشناسی ارشد مطالعات زنان، دانشگاه الزهرا).
مرکز آمار ایران (1375). نتایج سرشماری نفوی و مسکن 1375. تهران: مرکز آمار ایران.
مرکز آمار ایران (1385). نتایج سرشماری نفوی و مسکن 1385. تهران: مرکز آمار ایران.
مرکز آمار ایران (1390). نتایج سرشماری نفوی و مسکن 1390. تهران: مرکز آمار ایران.
مرکز آمار ایران (1395). نتایج سرشماری نفوی و مسکن 1395. تهران: مرکز آمار ایران.
کرسول، جان (1396). پویش کیفی و طرح پژوهش: انتخاب از میان پنج رویکرد (روایت پژوهی، پدیدارشناسی، نظریه داده­بنیاد، قوم­نگاری، مطالعه موردی). ترجمه حسن دانایی­فرد. تهران: نشر صفار.
میرزانژاد، مریم (1388). بررسی تجربه مادری در میان زنان جوان (مطالعه موردی شهرستان جویبار) (پایان­نامه کارشناسی ارشد جامعه­شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی).
نورمحمدی نجف آبادی، ساجده (1396). بررسی درک و تصور زنان از مادری (مطالعه موردی شهر کرج) (پایان­نامه کارشناسی ارشد مطالعات جوانان، دانشگاه تهران).
همتی، رضا و کریمی، معصومه (1397). زنان مطلقه و تجربه سرپرستی خانوار: یک پژوهش کیفی (نمونه موردی زنان مطلقه سرپرست خانوار شهر فارسان). پژوهش­نامه زنان، (2): 211-181.
 
 
 
Ali, D. S., Hall, M. E.L., Anderson, T. L., & Willingham, M. M. (2013). I became a mom: identity changes in mothers. Journal of Social Service Research, 39) 5(, 587-605.
Baldwin, L. (2018). Motherhood disrupted: reflections of post- prison mothers. Emotion, Space and Society, 26, 49-56.
Bashir Dar, T. (2018). Scio-Economic position of the female headed household of jammmu and keshmir with special reference to district. International Journal for
technological research in engineering, 5(11), 4455-4458.
Chant, S. (2007). Children in female-headed households: interrogating the concept of an ‘inter- generational transmission of disadvantage’ with particular reference to the Gambia, Philippines and costa rica. new working paper series. Issue 19, London School of Economics. Gender Institute.
Eboiyehi, F. A. (2013). Our lives are in your hands: survival strategies of elderly women heads households in rural Nigeria. Humanities and Social Science, 3 (5), 292-302.
El- Eboiyehi, Mo. I., Sabry, H. A., & Elsebaie, E. H. (2018). Household headship and women’s health: an exploratory study from Egypt. The Egyptian Journal of Community Medicine, 37 (2), 1-19.
Glenn, E., Chang, G., & Forcey, L R. (1994). Mothering: Ideology, experience, and Agency, Routledge, London.
Habib, T. Z. (2010). Socio-Psychological status of female heads of households in rajshahi city, bangladesh. Cultural Anthropology, 6 (2), 173-186.
Khadem Saba, P., Azkia, M., Safiri, Kh. & Seifollahi, S. (2019). Fluidity of the concept of mothering (A sociological study on mothering in the lived experience of the working mothers and fathers in Tehran). International Journal of Social Sciences, 9 (4), 1-10.
Laney, E. K., Lewis Hall, E. K., Anderson, T. L., & Willingham, M. M. (2015). Becoming a mother: the influence of motherhood on women’s identity development. Identity: An International Journal of Theory and Research, (15), 126-145.
Liu, C., Esteve, A., & Trevino, R. (2017). Female-headed households and living conditions in latin america. World Development, 90, 311-328.
Mabelane, W. K., Makofane, M. D., & Kgadima, N. P. (2019). Reflections of adult children raised in female-headed families. Social
Work/Maatskaplike Werk, 55 (4), 175-302.
Mulugeta, M. S. (2009). Determinants of livelihood strategies of urban women: The case of female household heads in Wolenchiti town, Ethiopia. dublin, kimmage development studies centre.
Mwangi, C. (2017). An assessment of impact of poverty on female headed households in Kangemi, Kenya (Doctoral dissertation, University of Nairobi).
Narayana, N., Nair, M. K. S., & Legwale, O. C. (2015). Factors determining savings of women-headed
households in Botswana. International journal of Economic Issues, 8 (2), 55-62.
Rich, A. (1976).  Of woman born:
 Motherhood as experience and institution. Virago, London.
Swift, K. J. (2015). International
encyclopedia of the social & behavioral sciences (2nd Edition), (Vol. 15). Toronto: York University.
Van Schalkwyk, I. (2019). Strengthening female-headed households: exploring the challenges and strengths of mothers with substance-problems living in a high-risk community. Journal of Family Studies, 27, 280-302.
Wondimu, H., Delelegn, W., Dejene, K., & Serpa, S. (2022). What do female-headed households’ livelihood strategies in Jimma city, South West Ethiopia look like from the perspective of the sustainable livelihood approach? Cogent Social Sciences, 8(1), 1-19.
Yoosefi Lebni1, J., Mohammadi
Gharehghani, M. A., Soofizad, G. Khosravi, B., Ziapour, A., & Irandoost, S F. (2020). Challenges and opportunities confronting female-headed households in iran: a qualitative study. BMC Women's Health, 20 (183), 1-11.
 
جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی
دوره 10، شماره 22
اسفند 1402
صفحه 215-249

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار