نهاد دین؛ تحلیل داده‌بنیاد جامعه‌پذیری دینی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه جامعه‌شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آیت‌الله بروجردی (ره)، بروجرد، ایران.

2 کارشناس ارشد جامعه‌شناسی، گروه جامعه‌شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آیت‌الله بروجردی (ره)، بروجرد، ایران،

چکیده

اهداف: هدف این نوشتار، تحلیل چگونگی تحقق جامعه‌پذیری دینی در دعا به‌عنوان یک کنش اجتماعی و ارائۀ یک الگوی بومی جامعه‌پذیری دینی مبتنی بر نقش دعا و نیایش است. روش مطالعه: در این پژوهش رویکرد روشی، کیفی و با استفاده از روش نظریۀ زمینه‌ای با 23 نفر از شهروندان شهرستان بندر امام خمینی(ره) که روزانه دعا می‌خوانند، از طریق نمونه‌گیری هدفمند و با حداکثر تنوع، مصاحبه‌های عمیق و ساختاریافته انجام شد. یافته‌ها: یافته‌ها نشان می‌دهند «جامعه‌پذیری دینی» تحت تأثیر شرایط علّی (مکان‌مندی، زمان‌مندی، شرایط روحی)، شرایط زمینه‌ای (شرایط فردی، دعاگرایی خانواده، دعاگرایی دوستان، رویکرد مناسبتی رسانه) و شرایط مداخله‌گر (ظرفیت وجودی، فشار محیط، عملکرد ساختاری، معنویت متغیر، دسترسی‌پذیری محتوای جانبی) می‌باشد. به این منظور شهروندان راهبرد «دعاگرایی» را اتخاذ کرده‌اند که پیامدهای (اصالت مطلوب‌ها، خود ملکوتی، نیت‌مندی، تفکر توحیدی، الگو پروری) را به دنبال داشته است. نتیجه‌گیری؛ دعا به‌عنوان کنش اجتماعی و فردی، بستری مناسب برای جامعه‌پذیری دینی کنشگران در جامعه است. جامعه‌پذیری دینی مبتنی بر دعا، یک فرآیند تعاملی است. به این صورت که راهبرد دعاگرایی خود تحت تأثیر دو دسته از عوامل است که همان شرایط زمینه‌ای (شرایط فردی، دعاگرایی خانواده، دعاگرایی دوستان، رویکرد مناسبتی رسانه) و مداخله‌گر (ظرفیت وجودی، فشار محیط، عملکرد ساختاری، معنویت متغیر، دسترسی‌پذیری محتوای جانبی) هستند. بنابراین به منظور تسهیل روند جامعه‌پذیری دینی لازم است شرایط تحدیدکننده، حذف یا حداقل تعدیل و شرایط تسهیل‌کننده، ایجاد یا تقویت شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Institution of Religion: Analysis of Grounded Theory of Religious Socialization

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Hosseini 1
  • Seyedah Zahra Farhanizadeh 2
1 Associate Professor, Department of Sociology, Faculty of Humanities, Ayatollah Borujerdi University (RA), Borujerd, Iran.
2 Master of Sociology, Department of Sociology, Faculty of Humanities, Ayatollah Boroujerdi University (RA), Boroujerd, Iran.
چکیده [English]

Objectives: This study aims to analyze how religious socialization is realized in prayer and present a local model of religious socialization based on prayer’s role. Method: Using the qualitative approach, grounded theory method, through purposeful sampling and with maximum diversity, in-depth and structured interviews were conducted with 23 citizens of Bandar-e Emam Khomeini (RA) who pray daily. Finding: The results show that "religious socialization" is influenced by causal conditions (dependent on place, time, and mental conditions), underlying causes (individual conditions, family prayer orientation, friends’ prayer orientation, and the dependence of the media approach on occasion (, and intervening conditions (existential capacity, environmental pressure, structural performance, changing spirituality, and accessibility of side content). For this purpose, the citizens have adopted the strategy of "prayer orientation", which has resulted in some consequences (authenticity of desires, spiritual self, intentionality, monotheistic thinking, and cultivating a model). Conclusion: Prayer, as a social and individual action, is a suitable context for the religious socialization of activists in society. Religious socialization based on prayer is an interactive process in such a way that the prayer orientation strategy itself is influenced by two groups of factors, which are the background conditions (individual conditions, family prayer orientation, friends’ prayer orientation, and media’s opportunistic approach) and interventionist (existential capacity, environmental pressure, structural performance, changing spirituality, and accessibility of side content). Therefore, to facilitate religious socialization, it is necessary to eliminate or at least modify the limiting conditions and create or strengthen the facilitating conditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious socialization
  • Spiritual self
  • Prayer orientation
  • Grounded theory

مراجع

ابراهیمی، ابراهیم؛ دست رنج، فاطمه و عرب، منصوره (۱۴۰۰). واکاوی کنش‌های گفتاری در تبیین آموزه‌های تربیتی دعای مکارم الاخلاق. نشریۀ آموزه‌های تربیتی در قرآن و حدیث، 6(2)، 45-19.
ادارۀ تبلیغات نمایندگی ولی فقیه (1389). معنویت بار مبنا و ذخیرۀ لازم عوامل سایش و عوامل افزایش بر پایۀ رهنمودها و بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی آیت­الله خامنه‌ای (چاپ اول). تهران: انشارات بنیاد قرآن و عترت.
ازکیا، مصطفی (1396). روش‌های تحقیق کیفی از نظریه تا عمل (چاپ اول). تهران: انتشارات کیهان.
ایمان، محمد تقی (1397). روش­شناسی تحقیقات کیفی (چاپ چهارم). قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
آبدار، الهه و جواد زاده، فاطمه (1399). بررسی تأثیر مشاورۀ گروهی مبتنی بر قرآن و نیایش بر سلامت معنوی دختران بازپروری بهزیستی شهر اصفهان. همایش بین­المللی قرآن و سلامت اجتماعی.
آی، آ. ال.؛ بولینگ، اس. اف. و پیترسون، سی. (1381). نقش نیایش در بیمارانی که بای پس عروق کرونری شده‌اند. ترجمۀ محمد علی معتضدیان.  نشریۀ علم و دین، 13(۱6)، 134-107.
تنهایی، حسین ابوالحسن (1394). درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های جامعه­شناسی (چاپ هشتم). مشهد: انتشارات مرندیز.
جلودار زاده، یحیی و لطفی گودرزی، سلیمان (1391). درمان افسردگی با دعا و نیایش. مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی بابل، (1)15، 94-100.  http://dx.doi.org/10.18869/acadpub.jbums.15.1.94
جیمز، ویلیام (1343). دین و روان  (مذهب از دیدۀ روا­ن­شناسی). ترجمۀ مهدی قائینی. تهران: انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
حاجی ده آبادی، محمد علی (1399). آسیب­شناسی تربیت دینی (چاپ اول). قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حیدری، محمد شریف (1392). جامعه­پذیری دینی در ایران (چاپ اول). تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
رفیعی، غلامرضا (1390). نقش دعا و نیایش بر سلامت جسمی و روانی. مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی قم، ویژه­نامۀ طب و دین، 5 (3)، 66-73.
ریتزر، جورج (1390).  نظریۀ جامعه­شناسی در دوران معاصر (چاپ هفدهم). ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.
شیخ الاسلامی، علی و پرسا، معصومه (1397). اثربخشی آموزش دعا و نیایش بر استرس ادراک شدۀ زنان سرپرست خانوار تحت پوشش کمیتۀ امداد امام خمینی (قدس سره). مجلۀ پژوهش در دین و سلامت، 4(5)، 26-17.
https://doi.org/10.22037/jrrh.v4i5.17916
ضرابی، عبدالرضا (1398). جامعه­شناسی تربیت دینی ؛ نقش تربیتی نهادهای اجتماعی در تحقق جامعۀ دینی (چاپ اول). قم: نشر مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی.
طالبان، محمدرضا (1401). مطالعۀ تطبیقی ارتباط دین و به­هم­پیوستگی اجتماعی در ایران. جامعه­شناسی نهادهای اجتماعی،  9(19): 213-238. https://doi.org/10.22080/ssi.2022.23587.2006
غلامی، مجاهد و خوشناموند، مسعود (1394). بررسی تأثیر تربیتی «دعا» و تلاش در شؤونات زندگی. پژوهش‌های تعلیم و تربیت اسلامی، 3(11): 134-113.
https://doi.org/10.22103/jir.2016.1405
فلیک، اووه (1399). درآمدی بر تحقیق کیفی (چاپ یازدهم). ترجمۀ هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
کشاورز یامچی، یونس (1399). تأثیر نماز و نیایش در تقویت ابعاد معنوی انسان. نشریۀ پیشرفت‌های نوین در روان­شناسی، علوم تربیتی و آموزش و پرورش، ۳(27)، 151-144.
کمالی اردکانی، معصومه؛ تاج­الدین، محمدباقر و محدثی گیلوایی، حسن (1401). تحولات دین­داری در بین دو نسل از زنان: مطالعۀ موردی زنان منطقۀ 4 تهران. جامعه­شناسی نهادهای اجتماعی، 9(19): 57-35.
https://doi.org/10.22080/ssi.2022.22844.1969.
کوئن، بروس (1387). مبانی جامعه­شناسی (چاپ نوزدهم). ترجمۀ غلامعباس توسلی، رضا فاضل. تهران: نشر سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها.
گیدنز، آنتونی (1386). جامعه­شناسی (چاپ بیست و یکم). ترجمۀ منوچهر صبوری. تهران: نشر نی.
محدثی، حسن (1391).  جامعه­شناسی دینی روایتی ایرانی (چاپ اول). تهران: انتشارات شرکت بین­المللی پژوهش و نشر یادآوران.
محسن پور، ریحانه و حسینی، سیده فاطمه (1397). بررسی تأثیر دعا و نیایش در زندگی انسان از نظر آیات و روایات. نشریۀ قرآنی کوثر، 61، 141-125.
مطهری، مرتضی (1385). تعلیم و تربیت در اسلام (چاپ چهل و هشتم). تهران: انتشارات صدرا.
مهر غفوری، سید حبیب الله؛ ایوبی، فاطمه  و دره زرشکی، نعیمه (1390). تأثیر دعا و نیایش بر میزان شادکامی (مطالعۀ موردی: زنان شرکت­کننده در مراسم اعتکاف استان یزد). بانوان شیعه، 8(26)، 32-7.
نجاتی حسینی، سید محمود (1392). دعا: یک کنش اجتماعی–دینی مؤثر، مستمر، فراگیر (تحلیل ادبیات دعاپژوهی). مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 2(1)، 60-37.  https://doi.org/10.22059/jisr.2013.36576
نصیری خلیلی، علیرضا و حیدری فر، مجید (1397). آثار روان­شناختی دعا و نیایش با خدا و تأثیر آن بر سلامت روح و روان. فصل­نامۀ علمی –پژوهشی قرآن و طب. 4(1)، 52-48.
 
Abdar, e. & Javadzadeh, F. (2020). Investigating the effect of group counseling based on the Quran and prayer on the spiritual health of the Bahzisti rehabilitation girls of Isfahan city.  International Qur'an and Social Health Conference papers, 3(1), 1447-1477. [in Persian].
Advertising Office Representation of Wali Faqi. (2010). The spirituality of the base burden and the necessary reserve of wear and tear factors and increase factors, based on the guidelines and statements of the Supreme Leader of the Islamic Revolution, Ayatollah Khamenei (first edition). Tehran: Quran and Atrat Foundation. [in Persian].
 Ai, A. L., Bolling, S. F., & Peterson, C. (2002). The role of prayer in coronary artery bypass patients, translated by M,Moataddian. Science of Science and Religion,13(16), 107-134. [in Persian].
 Al-Hassan, T. (2011). Prayer its brightness and its benefits. from the research of Mr. K, Al-Haidari (first edition). Tehran: Mushar Publication. [in Arabic].
Al-Khashali, Sh. (2012). The socialization of children in the reality of Iraqi society after the American occupation in 2003: a field study in social psychology for one of the Iraqi governorates (Diyala). (Doctoral dissertation, Open Arab academy in Denmark, Denmark). [in Arabic].
Azkia, M. (2017). Qualitative research methods from theory to practice (first edition). Tehran: Kayhan Publishing. [in Persian].
Cohen, B. (2008). Introduction to sociology (19th Edition). Translated and Adapted by Gh., Tavasli & R., Faze. Tehran: Organization for Studying and Compiling Humanities Books of Universities. [in Persian].
Ebrahimi, E. Dastranj, F.& Arab, M. (2021). Analysis of the speech act in explaining the educational teachings of prayer of Makarem al-Akhlaq. Journal of Educational Teachings in Quran and Hadith,6(2),19-45. [in Persian].
Flick, O. (2020). An introduction to qualitative research (11th edition). Translated by H. Jalili. Tehran: Ney Publishing. [in Persian].
Gholami, M., Khushnamvand, M. (2016). Investigating the educational effect of "prayer" and effort in the aspects of life. Journal of Islamic Researches, 3(11),113-134. [in Persian].
https://doi.org/10.22103/jir.2016.1405
Giddens, A. (2007). Sociology (21st edition). Translated by M., Sabouri. Tehran: Ney Publishing. [in Persian].
Golo, B., Broo, M., Sztajer, S., Benyah, F., & Sharkar, M. (2019). Primary religious socialization agents and young adults’ understanding of religion; connections and  disconnections. Religion, 49(2),179-200.
https://doi.org/10.1080/0048721X.2019.1584350.
Haji Dehabadi, M. (1919). Pathology of religious education (first edition). Qom: Hozeh and University Research Center. [in Persian].
Heydari, M. Sh. (2013). Religious socialization in Iran (first edition). Tehran: Research Institute of Culture, Art and Communication; Baqer Aluloom Research Institute. [in Persian].
Ichimura, E., Shelby, T., Taone, T., Kim, P. Y., & Jin, J. (2024). Familial and religious ethnic–racial socialization in promoting activism among Asian American Christians. American Journal of Orthopsychiatry. Advance online publication.
https://doi.org/10.1037/ort0000766.
Iman, M. (2018). Methodology of qualitative research (4th edition). Qom: Publications of the Research Center of the Hozeh and University. [in Persian].
James, W. (1964). Religion and psyche (religion from the point of view of psychology). Translation by Qaini. Tehran: Mehdi, book translation and publishing company. [in Persian].
Jolodarzadeh, Y. & Lotfi Gudarzi, S. (2012). Treatment of depression with prayer. Journal of Babol University of Medical Sciences, 15(1), 94-100. [in Persian].
Kamali Ardakani, M., Tajeddin, M., B. & Mohaddesi Gilvai, H. (2022). The transformation of religiosity in two generation living in district 4 of Tehran, Sociology of Social Institutions, 9(19), 35-57. [in Persian].
https://doi.org/10.22080/ssi.2022.22844.1969.
Keshavarz Yamchi, Y. (2020). the effect of prayer in strengthening the spiritual dimensions of man. Journal of New Advances in Psychology, Training and Education, (27), 144-151. [in Persian].
Krause, N. (2004). Assessing the relationships among prayer expectancies, race, and self-esteem in late life. Journal for the Scientific Study of Religion, 34(3), 395 – 408.
https://doi.org/10.1111/j.1468-5906.2004.00242.x.
Mir Ghafuri, S., H., Abbuie, F. & Darra Zereshki, N. (2014). The effect of prayer and worship on happiness (A case study: the women take part in religious rituals of Etekāf). Journal of Shiite women, 8 (26),7-32. in Persian].
Mohaddesi, H. (2013). Sociology of religion an Iranian narrative (first edition).Tehran:Yadavaran International Research and Publishing Company. [in Persian].
Mohsenpour, R., Hosseini, S, F.  (2018). Examining the effect of prayer on human life in terms of verses and hadiths. Kausar Quranic magazine, (61),125-141. [in Persian].
Motahari, M. (2006). Training and education in Islam (48th edition). Tehran: Sadra Publishing. [in Persian].
Nasiri Khalili, A., Heidari Far, M. (2018). Psychological effects of prayer and praying with god and its impact on mental health. Scientific Quarterly - Study of Quran and Medicine, 4 (1),48-52. [in Persian].
Nejatihoseini, S. M. (2014). To pray: A socio-religious action (Review on “pray -studies” literature). Social Studies and Research in Iran, 2(1), 37-60. [in Persian].
https://doi.org/10.22059/jisr.2013.36576.
Rafiei, G. (2019). The role of prayer on physical and mental health. Qom University of Medical Sciences Journal, Special Letter of   Medicine and Religion, 5(3), 66-73. [in Persian].
Ritzer, G. (2011). Contemporary sociological theory (17th edition). Translated by M., Salasi. Tehran: Scientific Publication. [in Persian].
Seol, K., & lee, R. M. (2012). The effects of religious socialization and religious identity on psychosocial functioning in Korean American adolescents. Journal of family psychology, 26(3),371-380.
Sheykholeslami, A. & Parsa, M. (2018). The effectiveness of prayer training on perceived stress of women heading households supported by Imam Khomeini Relief foundation. Journal of Research in Religion and Health, 4(5), 17- 26. [in Persian].
https://doi.org/10.22037/jrrh.v4i5.17916
Taleban, M., R. (2022). A comparative study of the relationship between religion and social cohesion in Iran, Sociology of Social Institutions, 9(19),213-238. [in Persian].
https://doi.org/10.22080/ssi.2022.23587.2006.
Tanhaei, H. (2015). An introduction to the schools and theories of sociology (8th edition). Mashhad:  Marandiz publication & Bahman Barna publication. [in Persian].
Zarrabi, A. (2019). Sociology of religious education (first edition). Qom: Publication of Imam Khomeini Educational Research Institute. [in Persian].
 
جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی
دوره 11، شماره 24
اسفند 1403
صفحه 41-73

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار